Mart: Kalın Bağırsak Kanseri ile mücadelede eşitlik ayı – Yoksulluk, erken teşhisin önündeki engeldir

Yoksulluk ile kalın bağırsak kanseri ilişkisi çok ihmal edilen hatta görmezden gelinen bir konudur. Yoksul insanlarda kalın bağırsak kanseri görülme oranlarında ve bu hastalıktan ölüm oranlarında görülen yükseklik sağlık hizmetlerine erişimin zorluğundan, eşitsizliklerden kaynaklanmaktadır.

Vaka sayıları ve ölüm oranları arasındaki farklara bakıldığında tüm dünyada eşitsizlik, ırk ve etnik köken farklılıkları göstermektedir. 

Örneğin siyahi Amerikalılarda bu durum pek çok bilimsel araştırma ile çarpıcı biçimde gösterilmiştir. Siyahi  Amerikalılar arasında kalın bağırsak kanseri, beyaz Amerikalılara göre yüzde 21 daha fazla görülmektedir. Bu hastalıktan ölüm oranları ise yüzde 44 daha yüksektir. 

Bir çalışmada yayılmış (başka organlara sıçramış) kalın bağırsak kanseri hastalarında üç yıllık sağ kalım oranları, 2016-2018 yılları arasında tanı konan hastalar için yüzde 30 bulundu. Bu oran on yıl önce yüzde 25 idi. Zaman içinde tanı ve tedavideki gelişmeler sayesinde ölüm oranları azaldı ve sağ kalım oranları arttı. Maalesef bu gelişmeler siyahi hastalara yansımamıştır. Siyahi Amerikalılarda üç yıllık sağ kalım oranları, gelişmiş tedavilere daha az erişim nedeniyle yüzde 22'de kalmıştır. Yıllar içinde bir iyileşme görülmemektedir. 

Kalın bağırsak kanserinde coğrafi farklılıklar, kısmen daha yüksek sigara içme oranlarına ve aşırı şişmanlığa bağlı iken bunun yanı sıra yoksulluk ve sağlık hizmetlerine yetersiz erişimin de büyük sorun olduğu bir gerçektir. 

Amerika Birleşik Devletleri için bölge düzeyindeki yoksulluk ve kalın bağırsak kanserlerinden ölüm oranlarının haritasına bakıldığında bunların çarpıcı biçimde benzer olduğunu görülmektedir. 

Özellikle işlenmiş gıdalar daha ucuz olmaları ve taze gıdalara göre bozulma olasılıklarının daha düşük olması nedeniyle yoksullar tarafından daha fazla tüketiliyor. Ayrıca aşırı kilo ve kötü beslenme gibi risk faktörlerinin yoksul kişilerde daha yaygın olduğu bilimsel araştırmalarla ortaya konmuş, uzun zamandır bilinen bir gerçeklerdir. 

Yeni yayımlanan 17 bin kişiye yapılan bir anket çalışmasında, Türkiye’de 50-70 yaş arasındaki insanların sadece yüzde 38’i son 5 yılda dışkıda gizli kan testi yaptırmıştır. Aynı yaş grubu için son 5 yılda kolonoskopi yaptıran kişi oranı ise sadece yüzde 14’tür. Özellikle kolonoskopi oranı olmak üzere bu oranlar kalın bağırsak kanseri tarama programı için oldukça yetersizdir. Maalesef Türkiye’de gelir dağılımı ve kalın bağırsak kanser ilişkisini araştıran çalışma olmadığından bu oranların yoksullarda ne olduğunu bilmiyoruz. 

Toplumdaki bilgi eşitsizliği kanserde görülen eşitsizliklere katkıda bulunan bir diğer faktördür. Örneğin kolonoskopinin yanı sıra diğer tarama seçenekleri hakkında kırsal kesimde yaşayan pek çok insan yeterli bilgiye sahip değildir. Kolonoskopiye erişim kırsal alanlarda çok kısıtlıdır ve insanları şehir merkezlerine gitmeye mecbur bırakır.

Kolonoskopi  hafif bir anestezi, sedasyon gerektirir, bu da hastanın işten izin alması ve kişiye eve gitmesine eşlik edecek birinin de işten izin alması anlamına gelir ve tüm bunlar yoksullar için, çalışan kesim için çok  daha zordur.

Kolonoskopi kolon kanseri taramasında altın standart olsa da tek yöntem değildir. Evde yapılabilen dışkı testleri de vardır. 

Kalın bağırsak kanseri için Türkiye’de yürütülen bir tarama programı mevcuttur ancak, etkinliği ve kapsayıcılığı düşüktür. Çok daha iyi bir sisteme ihtiyaç vardır.

Kalın bağırsak kanseri, erken teşhis ve tedavi ile büyük ölçüde önlenebilir bir hastalık olmasına rağmen, yoksulluk sağlık hizmetlerine erişimi kısıtlayarak ölüm oranlarını artırmaktadır. Eşitsizlikler yalnızca bireysel sağlığı değil, toplum sağlığını da olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle, kalın bağırsak kanseri tarama programlarının yaygınlaştırılması, sağlık hizmetlerine erişimde adaletin sağlanması ve sağlıklı beslenmenin teşvik edilmesi, bu hastalığa karşı mücadelede hayati önem taşımaktadır. Sağlık, bir ayrıcalık değil, herkesin hakkı olmalıdır.