Muğla'nın Menteşe ilçesindeki kentsel sit alanında yer alan binalarda bulunan, yaklaşık 165 yıl önce Rum ustalar tarafından yapılan tarihi kapı tokmakları, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. O dönemin kültürünü yansıtan bu tokmaklardan günümüzde sadece 30 tanesi kaldı.
Kapı Tokmaklarının Tarihi ve Kültürel Önemi
Muğla'da 19. yüzyılda inşa edilen ve o dönemin kültürel izlerini taşıyan evlerin kapılarındaki tokmaklar, sadece pratik bir araç değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel anlam taşıyan birer sanat eseriydi. Özellikle kapı tokmakları, ev halkının sosyal yapısını ve yaşam biçimini simgeliyor.
Şıklığıyla dikkat çeken bu tokmaklar, genellikle el, halka veya diğer çeşitli şekillerde yapılıyordu. 1860’lı yıllarda Rum ustalar tarafından yapılan bu tokmaklar, hem estetik hem de fonksiyonel açıdan büyük bir değere sahipti.
Teknolojik Değişimle Kapı Tokmakları Yerini Zillere Bıraktı
Zamanla teknolojinin etkisiyle kapı tokmakları yerini otomatik zillere bıraktı. Artık her evde kapı tokmağı yerine elektrikli ziller kullanılmakta ve bu geleneksel unsurlar giderek kaybolmaktadır.
Türkiye Yazarlar Birliği Muğla İl Temsilcisi Prof. Dr. Namık Açıkgöz, konuya dair yaptığı açıklamada, “Muğla'da mimari zihniyet değiştiği için kapı tokmaklarının sayısı hızla azaldı. Şu an 30 yaklaşık tokmak kaldı” dedi.
Kapı Tokmaklarının Sosyal Yaşam Üzerindeki Etkisi
Eskiden Muğla'daki evlerde, kapı tokmakları, kimin kapıyı çaldığını anlamaya yarayan önemli bir unsurdu. Ev halkı, tokmağın çalınma şekline göre kimin geldiğini anlayabiliyordu.
Erkek misafirler geldiğinde tokmak iki kez çalınırken, çocuklar hızlı ve sert vurur, misafirlerse daha nazik bir şekilde vururdu. Tokmağın sesi, kimin geldiğini anlamayı sağlayan bir işaret halini almıştı.
Tarihi Muğla Evleri ve Kapı Tokmaklarının Azalması
Muğla'nın tarihi evleri, sadece kapı tokmaklarıyla değil, mimarileriyle de dikkat çekiyor. 19. yüzyıldan itibaren Rum ustalar tarafından inşa edilen Muğla evlerinin yan ve arka duvarları taş, ön ve iç kısımları ise ahşaptan yapılmış.
Avrupa'dan gelen neoklasik akımlar, Muğla evlerinin mimarisini etkilemiş olsa da, bu evler hala yerel iklim koşullarına ve bölge kültürüne uyumlu bir şekilde tasarlanmışlardır.
Türkiye Yazarlar Birliği Muğla İl Temsilcisi Prof. Dr. Namık Açıkgöz, "Kapı tokmakları eve dışarıdan gelenin belli olması için kullanılırdı. Artık yerini ziller aldı. Tak tak vurulduğu zaman misafirler kapıda karşılanırdı. İki tür bir özellik vardı. Kapı tokmakları 'tok tok' diye ses çıkartırsa gelen kişinin erkek olduğu bilinirdi. Kadın misafirlerdeyse 'tık tık' ses oluşurdu.
Evin mahremiyetini için erkeği erkek, kadını kadın karşılardı. Eskiden bu şekilde gelenek vardı. Muğla'da kapı tokmakları, demirci ustalar tarafından demir ve pirinç döküm olarak yapılmıştır. Tokmakların el, halka ve birçok çeşidi var. Kapı tokmakları 1860 yıllarında Rum ustalar tarafından yapıldı. Muğla'da mimari zihniyet değiştiği için kapı tokmaklarının sayısı hızla azaldı. 4 bin evde tokmağın olduğu söylenirdi. Şu an 30 yaklaşık tokmak kaldı" dedi.
