Özellikle Rio de Janeiro’da bulunan 600’e yakın favela, ülkedeki suç oranlarının en yüksek olduğu bölgelerden bazılarını oluşturuyor. Çoğu savaş bölgesinden daha tehlikeli kabul edilen favelalar, Brezilya’nın suç, yoksulluk ve toplumsal eşitsizlik gibi sorunlarının yoğunlaştığı yerler olarak öne çıkıyor.
Favela Nedir?
Favela, Brezilya’da gecekonduların bulunduğu yasadışı yerleşim yerlerine verilen isimdir. Brezilya’nın toplumsal yapısında derin izler bırakmış bu mahallelerin tarihi, yirminci yüzyılın başlarına dayanıyor. İlk favela, 20. yüzyılın başlarında devlet tarafından şehir merkezinden uzaklaştırılan ve çoğunluğu liman işçisi olan insanların yerleşmesiyle Rio’da kuruldu. Bu ilk favela, Morro de Providência adıyla anılırken, sonraki yıllarda daha fazla sayıda favelanın oluşmasına zemin hazırladı. Brezilya’nın kuzeyinden göç eden yoksul halk, Rio ve Sao Paulo gibi büyük şehirlerde yer bulamayınca, kendilerine ait olmayan topraklara yerleşerek yeni favelalar kurdu.
Özellikle 1970’lerde solcu militanların yoğunlukla favelalarda bulunması, askeri diktatörlük yönetiminde güvenlik endişelerini artırdı. Bu dönemde askeri yönetim, favela halkını şehrin dışındaki toplu konutlara taşıma girişiminde bulundu. Ancak bu insanlar, güçlü cemaat bağları nedeniyle toplu konutlara adapte olamayıp favelalarına geri döndüler veya yeni favelalar kurdular.
Favelalarda Hayat
Rio’daki 600’e yakın favela, yaklaşık dört milyon kişiyi barındırıyor. Ancak bu bölgeler, devletin kontrolünden büyük ölçüde yoksun. Su, elektrik ve kanalizasyon gibi temel altyapı hizmetlerinin eksikliği bu mahallelerin en büyük sorunlarından biri. Toplumsal organizasyonların birçoğu uyuşturucu mafyası tarafından kontrol ediliyor; bölge halkı ise güvenlik güçlerinin desteğinden yoksun bir hayat sürüyor.
Özellikle 1990’lı yıllarda, Brezilya’da uyuşturucu kullanımının hızla artması ve Brezilya'nın uyuşturucu ticaretinde önemli bir geçiş noktası haline gelmesiyle, favelalar suç oranının patlama yaşadığı alanlar haline geldi. Hükümetin müdahale etmekte zorlandığı bu alanlarda, iki büyük uyuşturucu mafyası arasında süregelen çatışmalar, her ay ortalama 500 kişinin silahlı çatışmalarda yaşamını yitirmesine sebep oluyor.
Bölgedeki suç oranı o kadar yüksek ki, birçok aile çocuklarının güvenliği için pencereye yaklaşmalarını dahi yasaklıyor. Öte yandan, Brezilya polis güçlerinin operasyonları da sivil kayıpların artmasına neden oluyor. Günde yaklaşık 16 kişinin kurşunlara hedef olduğu bu mahallelerde, polis ve yerel yönetimlerin uyuşturucu mafyalarıyla ilişkili olduğuna dair yaygın bir inanç mevcut.
Bir Kültürel Direniş Merkezi Olarak Favela
Her ne kadar favelalar suç ve yoksullukla anılsa da, kültürel alanda güçlü bir etkisi bulunuyor. Samba ve baile funk gibi Brezilya’nın dünyaca ünlü kültürel akımlarının doğduğu yerler olan favelalar, aynı zamanda dayanışma kültürünün de en yoğun yaşandığı yerlerden biri. Favelalarda yaşayanlar, kendi içlerinde oluşturdukları güçlü toplumsal bağlarla, sağlık ve eğitim gibi hizmetleri kendi aralarında çözmeye çalışıyor. Favelaların öz yönetimci yapısı ve toplumsal projelere olan katkısı, Brezilya’nın sosyal dayanışma kültürüne büyük bir örnek teşkil ediyor. Favelalarda yaşayanların çoğunluğu sol partilere oy vererek, toplumun dışlanmış kesimlerinin sesi olma konusunda önemli bir rol üstleniyor.
Devletin Favela Politikası ve Toplumsal Çıkmaz
1994 yılında Brezilya hükümeti, favelalarda yaşayan halkın yaşam koşullarını iyileştirmek amacıyla bir ıslah projesi başlattı. Ancak favelaların iyileştirilmesi projeleri yetersiz kaldı ve birçok favela sakini, daha iyi bir yaşam için kendilerine sunulan olanakları geri çevirip daha düşük standartlara sahip favelalara taşındı. Sonuç olarak, favelalar bugün hala Brezilya’nın en büyük toplumsal sorunlarından birini temsil ediyor.
Favelalar, Brezilya’nın toplumsal eşitsizliğini gözler önüne seren en belirgin sembollerden biri. Devletin ve toplumun büyük kısmının görmezden geldiği bu bölgeler, Brezilya’nın sosyo-ekonomik yapısının kırılganlığını gösterirken, aynı zamanda dayanışma, kültür ve direnişin de birer simgesi olarak öne çıkıyor.
