Domatesin anavatanı Güney Amerika'dır; özellikle Bolivya ve Peru’daki yabani türleri, ilk yetiştirilen örnekleri oluşturur. Amerika’nın 1492 yılında keşfedilmesiyle birlikte birçok yerel ürün gibi domates de Avrupa’ya tanıtıldı. İlk başlarda sarı renkte olan bu sebze, Avrupa’da “altın elma” olarak adlandırıldı. Domates, İtalya başta olmak üzere birçok Avrupa ülkesinde süs bitkisi olarak yetiştirilirken, halk arasında zehirli olduğu inancı yaygındı. Ancak 16. yüzyılın sonlarına doğru zehirli olmadığı anlaşıldığında, İtalyanlar ve İspanyollar bu ürünü yavaş yavaş mutfaklarına dâhil etmeye başladı.
Osmanlı’da Domatesin İlk Adımları
Osmanlı İmparatorluğu’na domatesin gelişi Avrupa’daki yayılışından yaklaşık iki yüzyıl sonra, 18. yüzyılın başlarında gerçekleşmiştir. Saray mutfaklarına dair harcama kayıtlarında, az miktarda da olsa domatesin yer aldığı belgelenmiştir. İlginç bir şekilde, Osmanlı domatesi doğrudan Amerika kıtasından değil, İtalya üzerinden öğrenmiştir. İtalya’dan gelen bu bitki, ilk başlarda yalnızca yeşilken tüketilmiş; kırmızıya dönenler ise bozulmuş sanılarak atılmıştır
Türk'lerin Domatesle Tanışması
Domatesin Osmanlı mutfağında geniş kitlelere hitap etmesi, 19. yüzyılın ortalarında gerçekleşmiştir. Bu dönem, Osmanlı’da yemek kültürüne dair ilk kapsamlı eserlerin yayımlandığı yıllara denk gelir. 1844 yılında Mehmed Kâmil tarafından yazılan Melceü't Tabbâhîn (Aşçıların Sığınağı) adlı yemek kitabında, çeşitli domates tariflerine yer verilmiştir. Bu eser, domatesin saray mutfağından halk mutfağına geçişine dair önemli bir belge niteliği taşır.
Domatesin Türk Mutfak Kültüründe Yaygınlaşması
1844 sonrası dönemde, domates artık Osmanlı pazarlarında da yaygınlaşmaya başlamıştır. Tanzimat dönemi devlet adamlarından Ahmet Vefik Paşa’nın Lehce-i Osmanî adlı eserinde, domatese "frenk patlıcanı" adı verilmiştir. O dönemde domates, Türk mutfağında yavaş yavaş yer edinmeye başlamış ve geleneksel yemeklerde kullanılmaya başlanmıştır. Zamanla, çorbalardan et yemeklerine, salatalardan soslara kadar hemen her yemekte domates kullanılmaya başlanmıştır.
Bugün Domates Türk Mutfağının Vazgeçilmezi
Bugün Türk mutfağının temel taşlarından biri haline gelen domates, menemen gibi ikonik yemeklerin yanı sıra birçok yemeğin ana malzemesi olarak kullanılır. Çorbalara, salatalara ve soslara kattığı lezzet ve renk, domatesin sofralardaki önemini ortaya koyar. Domatesin mutfak kültürümüze olan bu güçlü katkısı, yüzyıllar süren bir kültürel alışverişin sonucu olarak bugün hayatımızın vazgeçilmezlerinden biri olmuştur.
