California Üniversitesi'nde nörobilimci olan Don Arnold'a göre, bazı anıları geri getirmek teorik olarak mümkün olsa da teknik olarak oldukça zorlu bir süreç olabilir. “Bugünkü teknolojiyle hafızaları geri getirmek için ilk olarak, belirli bir anıyı kodlayan beyin hücrelerini (nöronları) belirlemek ve bu nöronların nasıl bağlı olduğunu anlamak gerekiyor” diyor Arnold. Ardından, bu nöronları etkinleştirerek beynin çalışma şeklini taklit eden bir yapay sinir ağı oluşturulabilir.
Hafızalar Nasıl Kodlanır?
Hafızalar, nöron grupları tarafından kodlanır. Kısa ve uzun süreli hafızalar hipokampzalar hipokamp\u00fste oluşurken, beynin diğer bölgeleri anıya ait duygular ve diğer duyusal detayları depolar. Cleveland Clinic'e göre, belirli bir anıyla ilişkili nöron grupları beyinde fiziksel bir iz bırakır ve bu iz “engram” olarak adlandırılır.
Nörobilimciler, farelerin hipokampusunda bu engramları tespit etmişlerdir. Örneğin, 2012 yılında Nature dergisinde yayınlanan bir çalışmada, korku uyandıran bir deneyime ait spesifik beyin hücreleri belirlenmiştir.
Hafızaları Geri Getirmek Mümkün mü?
Arnold’a göre, teorik olarak insan beyninin tam bir modeli oluşturulabilirse, geri getirilmek istenen hafızanın yeri belirlenebilir. Ancak insan hafızası karmaşıktır ve uzun süreli hafızalar genellikle yerler, ilişkiler veya becerilerle bağlıdır. Ölümüş bir kişinin hafızalarının geri getirilmesini zorlaştıran bir diğer faktör, anıların farklı beyin bölgelerine dağılmış olmasıdır. Örneğin, duyusal detaylar parietal lobda ve duyusal kortekste depolanabilir.
Engramlar Nasıl İşler?
Bir engram içindeki nöronlar, aralarındaki sinapslar (elektrokimyasal sinyallerin geçtiği nöronlar arasındaki boşluklar) aracılığıyla bağlıdır. Bir hafıza tetiklendiğinde, bu nöron grupları arasında bir sinaps ateşlenme zinciri oluşur. Arnold, hafıza oluştuğunda aktif olan nöronların başlangıçta bir engram oluşturduğunu, ancak zamanla hafızaların beynin farklı bölgelerine taşındığını belirtiyor.
Hafıza Geri Getirme Yöntemleri
Sadece engramı oluşturan hücreleri kesip çıkarmak, hafızayı geri getirme için yeterli değil. Arnold’a göre, engram aslında hafıza değil; hafızanın depolandığı yer. Dolayısıyla, engramı bulmak bile, yaşayan bir kişi üzerinde yapılan bir deneyle elde edilse dahi, ölmüş bir kişinin yaşadığı orijinal olaydaki deneyimi yeniden yaratmak oldukça zor olurdu.
California Üniversitesi’nde Hafıza ve Plastisite programı yöneticisi Charan Ranganath'a göre, hafıza oldukça yapısal bir şekilde geri getirilir. "Hafızanız, bir olayın parçalarını hatırlar ama tam olarak bütününü değil" diyor. Beyin, bildiği şeyleri kullanarak boşlukları doldurur ve her detay için yeni bir kayıt oluşturmak yerine daha ekonomik bir yol izler.
Örneğin, bir kişi beşinci doğum günü partisinde çikolatalı pasta yediğini ve saklambaç oynadığını hatırlayabilir; ancak hangi arkadaşlarının geldiğini veya hava durumunu hatırlamayabilir. Buna rağmen, genel olarak o deneyimin hafızasını korur.
Gelecekte Hafıza Geri Getirme Mümkün Olabilir mi?
Ranganath, ideal bir yapay sinir ağı modelinin, bir kişinin yaşamı boyunca defalarca hatırladığı olayların beyin taramalarını gerektireceğini söylüyor. Ancak bu, hafızaların sabit birer şey olduğunu varsayar; oysa hafıza dinamik bir yapıya sahiptir. “Geçmişi yeniden oynatmayız, sadece geçmişin nasıl olabileceğini hayal ederiz” diyor Ranganath.
Bu nedenle, şimdilik bir kişinin yaşamına dair anılar, o kişiyle birlikte yok oluyor gibi görünüyor.